Arch Linux, kullanıcı dostu bir kurulum sürecine sahip olmasıyla bilinen bir dağıtım değil. Bu, Arch’ın kurulum esnasında hemen her şeyi kullanıcıya bırakmasından kaynaklanıyor. İlk bakışta sorgulanabilir bir karar gibi görünse de bunun ardındaki sebep, Arch Linux’un arkasında yatan felsefenin kullanıcılara yüksek oranda kişiselleştirme sunması ve bu da son kullanıcıya “zorlaştırılmış” bir kurulum ekranı olarak yansıyor. En azından geçtiğimiz yıllara kadar durum buydu, ta ki archinstall’a kadar.
Kısaca özetlemek gerekirse; archinstall, Arch Linux kurulumunu otomatize eden bir yardımcı kütüphane. Bu araç sayesinde kullanıcılar, Arch kurulumlarını önceden hazırlanmış ayar dosyalarının yardımıyla yapabiliyorlar. Her ne kadar archinstall, Arch Linux tarafından resmi bir kurulum metodu olarak sunulmasa da araç, resmi ISO dosyasına dahil olduğu için Linux topluluğunda genel olarak resmi kurulum yollarından biri olarak kabul ediliyor. Python ile yazılan archinstall, Arch Linux’a ilk defa Nisan 2021 ISO’sunda dahil edildi. Sizleri daha fazla teknik detaya boğmamak için hızlı bir şekilde kullanımına geçelim.
1. Adım: Kurulum Medyasının Hazırlanması
Bu bağlantıdan Arch Linux’un websitesine giderek .ISO uzantılı imaj dosyasını indirin. İndirme için bir HTTP yansısını veya BitTorrent’i kullanabilirsiniz. Dosyanızı BitTorrent ile indirmediyseniz SHA256 veya başka bir anahtar ile dosya bütünlüğünü kontrol edebilirsiniz.
.ISO dosyasını indirdikten sonra balenaEtcher, Rufus, dd gibi bir önyüklenebilir USB oluşturma programı kullanarak kurulum medyanızı hazırlayın. Eğer seçili değilse; bölümleme için GPT’yi, dosya sistemi olarak exFAT’ı seçtiğinizden emin olun. Çoğu zaman kurulum medyasını hazırlarken değiştirmeniz gereken bir ayar bulunmuyor.
Bilgisayarınızı USB ile boot etmeniz gerekiyor fakat dikkat etmeniz gereken bir konu var: Secure Boot ayarı. Windows kurulumlarında herhangi bir soruna yol açmayan Secure Boot, Arch Linux kurulumunda bize engel teşkil ediyor. BIOS’tan bu ayarı kapattıktan sonra kuruluma devam edebilir, dilerseniz kurulumdan sonra tekrardan açabilirsiniz.
2. Adım: Kuruluma Başlarken
Arch Linux, bilgisayarına yüksek oranda kişiselleştirme yapmak isteyen kullanıcıları hedefleyen bir dağıtım olarak karşımıza çıkıyor. Bu nedenle kurulum medyası hemen hemen boş geliyor, yani kurulumu siz şekillendireceğiniz için çoğu paketi internetten indirmelisiniz. Kısacası, internet bağlantısına ihtiyacınız var. Kablolu bağlantı kullanıyorsanız endişelenmenize gerek yok fakat kablosuz bağlantı ile Arch kurmak istiyorsanız Techolay Sosyal’deki rehberleri inceleyebilirsiniz.
3. Adım: Archinstall Aracının Kullanımı
Sistemi başarıyla boot ettikten sonra aşağıdaki gibi bir ekran göreceksiniz, Arch Linux install medium (x86_64, BIOS) seçeneğini seçtikten sonra komut penceresine ulaşacaksınız.
Her şey yolunda giderse aşağıdaki gibi bir ekranla karşılacaksınız, biz sistemimizdeki internet bağlantısını test etmek için ping komutunu kullandık. Artık archinstall komutuyla devam edebilirsiniz. İlk etapta araç, Arch Linux yansılarına sorunsuz bir şekilde bağlanıp bağlanamadığınızı kontrol edecek.
Bağlantı testlerinin de ardından sonunda kurulum ekranımıza geldik. İlk bakışta karmaşık görünse de ne yapmanız gerektiğini tek tek açıklayacağız.
4. Adım: Kurulum Seçenekleri
Kurulum ekranında gezinmek için ok tuşlarını kullanabilirsiniz. Ok tuşlarıyla seçtiğiniz satıra enter tuşu ile girebilir, çoklu seçenek ekranlarında boşluk tuşu ile birden fazla seçim yapabilir, ESC tuşu ile bir önceki menüye dönebilirsiniz. Kurulum ayarlarımıza en üstteki seçenekle, yani dil seçimiyle başlayabiliriz. Archinstall language menüsüne girin. Dillerin yanındaki sayılar çeviri yüzdesini gösteriyor. Listelenen diller arasından Türkçe dili için Turkish’i seçebilrsiniz.
Öte yandan hatırlatmakta fayda var; her ne kadar Linux dağıtımlarındaki Türkçe desteği çok iyi seviyede olsa da sisteminizi minimum sorun ve maksimum uyumlulukla kullanmak için İngilizce kullanmanızı tavsiye ediyoruz. Techolay bünyesinde her ne kadar Türkçe kullanımına özen göstersek de Linux’da Türkçe kurulum başınızı ağrıtabilir! Bu bağlamda rehberimizi de İngilizce dili üzerinden yapıyoruz.
Not: “/” tuşu ile menülerde arama yapabilirsiniz.
Locales satırı ile klavye düzeni başta olmak üzere çeşitli lokalleştirmeleri değiştirebilirsiniz. Eğer Türkçe klavye kullanıyorsanız Q klavye için trq, F klavye için trf seçeneklerini seçin. Hemen her dağıtımda olduğu gibi Arch’ta da varsayılan klavye düzeni US, yani bu ayarı değiştirmezseniz Türkçe tuşlarınızı kullanamayacaksınız. Locale language ise sistemi kullanırken göreceğiniz bazı bölgesel ayarları değiştirmeye yarıyor (saat ve tarihlerin kullanımı gibi). Türkiye’de kullanılan sistem için tr_TR.UTF-8’i seçin. Locale encoding ayarına dokunmayacağız.
Not: Sistem dilini İngilizce yapsanız bile lokalleştirme ayarlarından Türkiye’yi seçtiğiniz takdirde bazı kısaltmalar Türkçe olacak.
Mirrors and repositories satırı ile konumunuza yakın yansıları seçerek indirmeleri daha hızlı yapabilir veya paketleri indirirken kullanabileceğiniz diğer depoları seçebilirsiniz. Açıkçası yerel yansılar -çok nadir de olsa- bazen eski paketlere sahip olabiliyor, bu durum sisteminizde ilk etapta anlam veremeyebileceğiniz sorunlara yol açabilir. Bu bağlamda herhangi bir yansı seçimi yapmadan, varsayılan Arch yansı listesiyle devam ediyoruz. Eğer yerel bir yansı kullanmakta ısrarcıysanız Select regions satırını seçtikten sonra kullanmak istediğiniz ülkeleri seçmek için o ülkenin üstündeyken boşluk tuşuna basın. Türkiye, Bulgaristan ve Yunanistan gibi yansıları seçebilirsiniz.
Not: Aslında indirme işlemini hızlandırmak adına kurulum öncesinde paralel indirme özelliğini açabilirdiniz fakat archinstall’ın temel mantığı, özellikle yeni kullanıcılar için kurulumu kolaylaştırması. Dolayısıyla rehberin geneli itibariyle de fazla detaya inmiyoruz.
Multilib, 32 bit kütüphaneler sunan resmi bir Arch Linux deposu. Eğer sisteminizde Steam’i kullanmak, WINE ile 32 bit Windows programlarını çalıştırmak veya bazı eski Linux programlarını çalıştırma gibi bir düşünceniz varsa Multilib’i etkinleştirmeniz gerekiyor. Mirrors and repositories menüsündeki Additional repositories menüsünden bu ayarı etkinleştirin.
5. Adım: Disk Konfigürasyonu
Sırada yapılacak ayar, Linux kurulumlarının en eğlenceli (ve yeni başlayanlar için en karmaşık) adımı. Her ne kadar archinstall’ın getirdiği en büyük rahatlıklardan biri diskleri basitçe konfigüre etmek olsa da rehberdeki adımlara dikkat etmeniz yararınıza olacak. Disk configuration satırındaki Partitioning’e girdikten sonra karşınızda Use a best-effort default parititon layout ve Manual Partitioning şeklinde iki seçeneğiniz var.
Sisteminize sadece Arch Linux kuruyorsanız, sanal makineye kurulum yapıyorsanız veya elle kurulumla uğraşmak istemiyorsanız Use a best-effort default parititon layout seçeneğiyle ilerleyin. İlk etapta Arch Linux’u kurmak istediğiniz diski seçin, archinstall diskteki bölümleri otomatik olarak ayarlayacaktır.
Ardından, kullanmak istediğiniz dosya sistemini seçin. Linux’taki dosya sistemleri ayrı bir makale konusu olduğu için detaya girmeyeceğiz fakat genel kullanım için ext4 hayli hayli işinizi görecek.
Elle kurulum ile daha özelleştirilmiş bir kurulum tercih ediyorsanız Manual Parititioning’i seçin. Diskinizi seçtikten sonra asıl bölümlendirme yapacağınız menüye geleceksiniz.
Eğer diskiniz kullanımdaysa bölümleri silmeniz gerekebilir. Görseldeki gibi hiçbir bölüm olmayan diskinizi bölümlendirmek için tablodaki “free” yazan satırı seçin. Araç, sizden bir değer girmenizi isteyecek. Öncelikle bir boot bölümü oluşturmanız gerekiyor. Bu bağlamda boot bölümü için 512 MB’lık bir değer fazlasıyla yeterli olacak.
Not: Bu ekranda girmek istediğiniz değeri girdikten sonra Megabayt için MB, Gigabayt için GB kısaltmalarını değerden sonra ve boşluksuz girmeniz gerekiyor. Örnek olarak; 1 Gigabayt değeri için 1GB.
Bölümünüz için bir dosya sistemi seçmelisiniz, Boot bölümü için fat32’yi seçin.
Linux’ta bölümler, disteki yollara bağlanır. Adı üstünde, Boot bölümünü /boot’a bağlayın.
Şimdi root, yani kök dizinini oluşturacaksınız. Linux’ta, işletim sistemindeki her dosya kök dizininin altında bulunuyor. Önceki adımda yaptığınız gibi free yazan satırı seçin. Eğer diskinizde boşta kalan tüm alanı kullanmak istiyorsanız herhangi bir değer girmeden enter tuşu ile devam edin. Burada dikkat etmeniz gereken nokta ise bölümü bağlayacağınız dizini seçmek. Root bölümünü yapılandırdığımız için herhangi bir eklemede bulunmadan “/” dizinini yazın.
Dosya sistemi ekranında özel bir kullanım senaryonuz yoksa ext4’ü seçebilirsiniz. Eğer diskinizde takas alanı bırakmak istiyorsanız sadece ayırmak istediğiniz alanı belirleyin ve dosya sistemi olarak linux-swap’ı seçin.
Tüm işlemlerin sonunda otomatik veya elle bölümlendirmenin ardından karşınızdaki ekran aşağıdaki görsel gibi olmalı. Confirm and Exit diyerek ana menüye gidebilirsiniz.
6. Adım: Kişiselleştirme Seçenekleri
Bundan sonraki adımlarda genel olarak kurulumu kişiselleştireceğiz. Diski şifrelemek istemediğimiz için Disk encryption, takası varsayılan ayarlarla yapmak istediğimiz için Swap, uyumluluk sorunu yaşamamak için Bootloader menülerinde hiçbir değişiklik yapmadan ilerleyin. Bilgisayarınızın, sisteminizdeki ve ağınızdaki ismini değiştirmek istiyorsanız Hostname menüsünü kullanabilirsiniz.
Root password menüsünde herhangi bir değişiklik yapmanız gerekmiyor çünkü zaten root yetkilerine sahip bir kullanıcı oluşturacağız. Yine de ilerde bir sorunla karşılaştığınız zaman kendi hesabınıza erişemediğinizde root hesabının şifresini bilmek size yardımcı olabilir. Buraya tahmin edilmesi zor ve unutmayacağınız bir şifre girebilirsiniz.
Not: Bu şifreyi gündelik hayatta sık kullanmayacaksınız. Bu bağlamda root şifrenizi unutmanın önüne geçmek için kullanıcı hesabınızla aynı şifreyi kullanabilirsiniz.
User account menüsü önem arz ediyor çünkü buradan kullanıcı hesaplarını oluşturacaksınız. Hepsi küçük harf ve Türkçe karakter içermeyecek şekilde kullanıcı adınızı ve unutmamanız gereken, kırılması zor şifrenizi oluşturduktan sonra araç, size bu hesaba root yetkisi vermek isteyip istemediğinizi soracak. Bu soruya onay vermelisiniz zira sistemde yapacağınız çoğu işlemde root yetkisine sahip bir kullanıcıya ihtiyacınız olacak.
Not: Eğer root yetkisi olmayan bir kullanıcı yaratmak istiyorsanız bir önceki maddedeki Root password’ü belirleyin. Böylece root izni gerektiren işlemler için sisteme root kullanıcı adıyla giriş yapabilirsiniz.
Sonraki adımımız ise, en eğlenceli olanı: Profile. Menülerde ilerledikten sonra desktop seçeneğini tercih edin. Karşınıza kullanabileceğiniz masaüstü ortamlarının bir listesi çıkacak. Linux’un en güzel özelliklerinden bir tanesi zaten kişiselleştirme zenginliği olarak biliniyor. Kullanıcılar masaüstlerinin baştan sonra nasıl görüneceğiyle ilgili sonsuz özgürlüğe sahipler. Eğer daha önce hiç Linux kullanmadıysanız ve hangi masaüstü ortamını kuracağınızı bilmiyorsanız bu bir problem teşkil etmiyor. Zira kurulumun ardından farklı masaüstü ortamlarına geçiş yapabilirsiniz. Linux masaüstü ortamlarıyla alakalı başlı başına bir makale yazacağımız için detaylara girmeden devam edelim.
Ne seçeceğinizi bilmiyorsanız başlangıç için; GNOME, KDE Plasma veya Xfce4 gibi topluluk tarafından çokça kullanılan ortamlardan birini seçebilirsiniz.
Not: Bu masaüstü ortamlarının her birinin nasıl göründüğüne internetten bakabilirsiniz. Hemen her masaüstü dağıtımı belirli oranda kişiselleştirme olanağı tanıdığı için seçeceğiniz ortam varsayılan olarak internette gördüğünüz gibi gelmeyebilir!
Rehberimizde GNOME seçerek devam edecek olsak da ufak ayar değişiklikleriyle diğer masaüstü ortamlarını da seçebilirsiniz. Seçiminizin ardından karşınıza Graphics driver menüsü çıkacak. Linux’ta ekran kartı sürücüleri problemli bir başlık. Kısacası eğer sisteminizde NVIDIA yoksa kendinize uygun sürücüyü seçerek sorunsuz bir deneyim yaşayabilirsiniz. Eğer NVIDIA kullanıyorsanız kesinlikle proprietary olan sürücüyü tercih etmelisiniz.
Sıradaki adımda Greeter, yani sisteme girerken sizi karşılayacak giriş arayüzünü seçeceksiniz. Yine listedeki isimler size uzak geliyorsa varsayılan olarak seçili olanı değiştirmemenizi tavsiye ediyoruz.
Sona doğru yaklaşırken Audio, yani hangi ses sunucusunu kullanacağınızı seçeceksiniz. Muhtemelen 2025 yılında daha modern bir teknoloji olan PipeWire’ı tercih etmek isteyeceksinizdir. PulseAudio artık eskimiş bir teknoloji ve hem dağıtımlar hem de topluluk tarafından büyük oranda terk edildi bile. Bu bağlamda PipeWire’ı seçebilirsiniz.
Sıradaki menü, Kernels. Linux’ta her ne kadar farklı dağıtımlar ve o dağıtımları geliştiren topluluklar olsa da aslında tüm dağıtımların temeli aynı çekirdeğe, yani kernel’e dayanıyor. Çeşitli kullanım senaryoları için farklı çekirdekler bulunsa da -ve hatta aynı sisteme birden fazla çekirdek yükleme imkanına sahip olsanız da- bu rehberde daha basit bir kurulum yaptığımız için bu menüde herhangi bir değişiklik yapmadan devam edeceğiz.
Network configuration menüsü ile kısacası ağ kontrol sistemini seçeceksiniz. Açıkçası pek fazla bir alternatifiniz yok. Özel bir kullanım senaryonuz yoksa siz de Linux topluluğunun kalanı gibi NetworkManager’ı seçebilirsiniz.
Additional packages menüsü ile istediğiniz paketi kurulum aşamasında belirleyebilir ve kurulumdan sonra bu paketleri kurmakla uğraşmayabilirsiniz. Her ne kadar bu aşama tamamen opsiyonel olsa da örnek olması açısından rehberimizde bu menü ile temel bazı programlar olan; terminal aracılığıyla sistem bilgisini gösteren Neofetch, internet tarayıcısı Firefox, terminal aracılığıyla kullanılan bir metin editörü olan nano ve çoğu AUR paketinin kurulu olduğunu varsaydığı base-devel paketlerini kuruyoruz.
Son adımımızdayız. Zaman diliminizi Türkiye olarak seçtikten ve zaman eşzamanlanması seçeneğini de değiştirmedikten sonra kurulumu tamamlayabilirsiniz. Kurulum ayarlarınızı özet olarak gösteren soruya da onay verdikten sonra kurulumu başlatın.
7. Adım: Final
Bu adımdan sonra seçmiş olduğunuz paketler indirilmeye başlanacak. İndirme işleminin süresi internet bağlantınıza, seçtiğiniz ek paketlere ve en önemlisi masaüstü ortamınızla gelen paketlere bağlı. İndirme ve kurulum esnasında sisteme herhangi bir müdahalede bulunmanız gerekmiyor. Kurulum bittikten sonra karşınıza çıkacak, kurulumla alakalı son defa değişiklik yapmak isteyip istemediğinizi soran “Would you like to chroot into the newly created installation and perform post-installation configuration” sorusuna hayır diyerek son defa komut satırımıza dönebiliriz. Eğer rehberin başındaki gibi bir komut satırıyla karşılaştıysanız, tebrikler! Kurulumu başarıyla tamamladınız, bundan sonra shutdown now komutuyla sisteminizi kapatabilir ve USB’nizi çıkardıktan sonra yeni işletim sisteminize giriş yapabilirsiniz.
